ESG hisoboti O'zbekistondagi yirik biznes uchun yangi haqiqatdir

Xalqaro kapital va sug'urta bozorlarida kompaniyalar va loyihalar sheriklarning ishonchliligini ularning ekologik faoliyati natijalari, ijtimoiy mas'uliyat darajasi va korporativ boshqaruv samaradorligi (ESG mezonlari) asosida baholaydigan manfaatdor tomonlar tomonidan tobora ko'proq e’tibor ostiga olinmoqda.

2025-yildan boshlab O‘zbekiston Respublikasida bunday hisobotlarni berish ko‘plab yirik soliq to‘lovchilar uchun majburiy bo‘lib qoladi va keyingi muddatga to‘g‘ri kelishi uchun ko‘plab kompaniyalar o‘z soliqlarini to‘g‘irlashlari yoki biznes rejalarni to'ldirish, resurslarni safarbar qilish va yillik ESG hisobot davri davomida professional yordam uchun hamkorlarni topishlari zarur bo’ladi
Ushbu sohada birinchi qadamlarini rejalashtirayotgan kompaniyalar uchun asosiy vazifalar quyidagilar bo'ladi:

• hisobot berish chegaralarini belgilash - huquqiy, makon va vaqt bo'yicha (ESGning muhim jihatlarini tanlash hisobot qaysi aktivlarni qamrab olishiga bog'liq bo'ladi);
• hisobot standartlarini tanlash, bu uning mazmuni va tekshirish xususiyatlariga ta'sir qiladi;
• kompaniyaning tarkibiy bo'linmalari va tashqi hamkorlar o'rtasida funksionallik va resurslarni taqsimlash bilan ESG hisobotini tayyorlash, tekshirish va oshkor qilishning birinchi yillik tsiklini batafsil rejalashtirish;
• kompaniya boshqaruv tizimini unga ESG aspektlarini integratsiyalashgan holda moslashtirish;
• manfaatdor tomonlar tomonidan baholash uchun ESG mezonlarini hisobga olgan holda kompaniyaning amalga oshirilayotgan va rejalashtirilgan faoliyatining parallel auditi;
• birinchi hisobot yilidagi (xususan) va keyingi davrdagi ESG kun tartibidan kelib chiqqan o'zgarishlarni hisobga olgan holda kompaniyaning manfaatdor tomonlar bilan o'zaro munosabatlar tizimini yanada ochiqlikka o'zgartirish.

Global ESG kun tartibini amalga oshirishning o'nlab yillari davomida faoliyatning ekologik va ijtimoiy jihatlarini boshqarishning universal mezonlari va amaliyotlari ishlab chiqildi va standartlar ko'rinishini oldi. Quyida keltirilgan Oʻzbekistonda ularni qoʻllash shartlari kompaniyalar tomonidan oʻzlarining ESG profilini shakllantirishda hisobga olinishi kerak.

Amalda bu, xususan, muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tarmog'ini kengaytirish, rejalashtirilgan xo'jalik faoliyatining atrof-muhitga ta'sirini baholash va monitoring qilish talablarini oshirish, ifloslantiruvchi moddalar (jumladan, issiqxona gazlari) chiqindilarini hisobga olish, ekologik qonunchilikni takomillashtirish.

O‘zbekiston Respublikasida xo‘jalik faoliyatining me’yoriy-huquqiy shartlari yanada oshkoralik, ekologik toza va ekologik qonun hujjatlarini buzganlik uchun javobgarlikka o‘zgartirilmoqda. Ayniqsa:

• 2024-yilda barcha manfaatdor fuqarolar uchun keng vakolatlarga ega bo‘lgan jamoatchilik ekologik nazorati instituti qonunchilik asosida tashkil etildi.
• Bir qator milliy ekologik tashabbuslar (masalan, “Yashil Makon” loyihasi) fonida 2024 yildan buyon nafaqat daraxtlar va butalarni kesish, ildizi bilan kesish, shikastlash yoki yo‘q qilish uchun moliyaviy javobgarlikni belgilovchi, balki yuqoridagi oqibatlarga olib keladigan loyiha hujjatlarini ishlab chiqish uchun ham qator huquqiy normalar qabul qilindi.

Oʻzbekistonning koʻpgina hududlari va yirik suv havzalari uchun SSSR davridan meros boʻlib qolgan, xoʻjalik faoliyati salbiy ekologik oqibatlarni hisobga olmasdan va oldini olmasdan amalga oshirilgan toʻplangan tarixiy ifloslanish muammosi mavjud.

Ko'pgina yirik loyihalarning ta'siri transchegaraviy bo'lib, hal qilish uchun xalqaro sa'y-harakatlarni talab qiladi. Xuddi shu narsa davlat chegaralarining turli tomonlarida ahamiyati farq qilishi mumkin bo'lgan ba'zi ta'sir retseptorlari uchun ham amal qiladi (masalan, hududning ekologik holatiga yoki o'simlik va hayvonlarning ma'lum bir turiga qarab).

Ko'pgina yirik loyihalarning ta'siri transchegaraviy bo'lib, hal qilish uchun xalqaro sa'y-harakatlarni talab qiladi. Xuddi shu narsa davlat chegaralarining turli tomonlarida ahamiyati har xil bo'lishi mumkin bo'lgan ba'zi ta'sir retseptorlari uchun ham amal qiladi (masalan, hududning yoki o'simlik va hayvonlarning ma'lum bir turini muhofaza qilish holatiga qarab).

Oshkor qilingan ESG hisobotiga bo'lgan ehtiyoj kompaniyalarning shaffofligini oshirish uchun rag'bat bo'lib xizmat qiladi: ularning ko'pchiligi uchun manfaatdor tomonlar bilan davom etayotgan va rejalashtirilgan tadbirlar shu jumladan, ularning loyihalari ta'sirini baholash va ta'sir ko'rsatadigan hududlarning atrof-muhit monitoringi natijalari to'g'risida keng ko'lamli materiallarni ishlab chiqish, nashr etish va keyinchalik muhokama qilish kerak bo'ladi.

Yaxshi tayyorlangan barqarorlik hisoboti korporativ ESG aysbergining faqat cho’qqisi ekanligini tan olish muhimdir: Yaxshi tayyorlangan barqarorlik hisoboti korporativ ESG aysbergining faqat uchi ekanligini tan olish muhimdir:u kompaniyaning ekologik va ijtimoiy mas'uliyat darajasini namoyish eta oladi va shu bilan uning bozordagi mavqeini mustahkamlashga hissa qo'shadi, ammo bundan ham muhimi, "suv osti" qismi - kompaniyaning ekologik va ijtimoiy boshqaruv tizimi, uning samaradorligi, boshqa narsalar qatorida, professional konsalting hamkorlarini muvaffaqiyatli tanlashga bog'liq.